2
استاد تمام و مدیر گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه کاشان
3
دانشیار، عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
چکیده
بحث جبر و اختیار همواره از مباحث پر بسامد در میان فرق کلامیِ اسلامی بوده است. شیعیان با تکیه بر آیات قرآن و رهنمودهای معصومین(ع) اختیار انسان در تعیین سرنوشت خویش را از مسلمات اعتقادی خود به حساب می‌آورند. یکی از احادیث ناظر بر این موضوع، روایت « السَّعِیدُ مَنْ سَعِدَ فِی بَطْنِ أُمِّهِ وَ الشَّقِیُّ مَنْ شَقِیَ فِی بَطْنِ أُمِّهِ » می‌باشد که با تفاوت‌های اندکی در متن، در منابع شیعه و سنی نقل شده است. برآیند بررسی اسناد و متن این روایت، حاکی از آن است که در میان اهل سنت، سند صحیح به حدیث مذکور وجود دارد که مهم‌ترین معیار پذیرش از نظر آنها همین است. در میان بزرگان شیعه نیز، با وجود طرق معتبر به این حدیث، برخی به دلیل دلالت ظاهری حدیث، بر جبری بودن سرنوشت انسان، آن را مجعول شمرده‌اند، لیکن بسیاری با تحلیل یا تأویل معنای حدیث، به گونه‌ای که با سایر آموزه‌های دینی، سازگار باشد، بر صدور آن صحّه گذاشته‌اند. نتیجه این پژوهش که با روش تحلیلی_ توصیفی انجام گرفته نشان می‌دهد، بهترین تحلیل محتوای حدیث، حمل آن بر علم الهی به سعادت یا شقاوت فرد، در بطن مادر است.
)