«بررسی رجالی و فهرستی» شخصیت حدیثی منخل بن جمیل و مباحثی پیرامون تفسیر او

نوع مقاله : علمی ترویجی

نویسندگان

1 استادیار پژوهشکده علوم اسلامی رضوی، مشهد

2 استادیار گروه تفسیر و علوم قرآن، جامعة المصطفی العالمیه، قم

3 دانشجوی سطح 3 تفسیر و علوم قرآن جامعة الزهرا(س)، قم

چکیده

در مباحث حدیثی به منخل بن جمیل اسدی به‌صورت مستقل کمتر پرداخته شده است. روش جدید ارزیابی حدیث و راویان آن «تحلیل فهرستی» است که راهکارهای گسترده‌ای برای جمع‌آوری اطلاعات ارائه می‌دهد. مرحله‌ای از این روش به «بررسی رجالی و فهرستی» راویان حدیث می‌پردازد. در این مرحله با ارزیابی توأمان سند و متن، فضای صدور و مسائلی از قبیل اوضاع فرهنگی، شناخت مشایخ و راویان، محتوای روایات و گرایش‌های فکری و کلامی، تلاش بر شناخت راویان و طریق کتاب‌ها می‌شود. برخی از نتایج پژوهش از این قرارند: 1ـ منخل از معصوم روایت مستقیم ندارد؛ 2ـ نمای کلی مضمون روایات او با عقاید غلات، تشابهی غلط‌انداز دارد و بدین‌سبب او به غلو متهم شده است؛ 3ـ تفسیر او کتاب مستقلی نیست و تحریر یا تلخیصی از تفسیر جابر بن یزید جعفی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

“Rijali and List Survey” of the Hadith Character of Munakhal Bin Jameel and Discussions about His Interpretation

نویسندگان [English]

  • Seyed Reza Shirazi 1
  • Seyed Hossein Shafiei Darabi 2
  • Aqila al-Sadat Qomashi 3
1 Assistant professor at Razavi Research Institute of Islamic Sciences, Mashhad
2 Assistant professor at Al-Mustafa International University, Qom
3 3rd level student of Qur'an Interpretation & Sciences, Jami'a Al-Zahra, Qom
چکیده [English]

Munakhal bin Jameel Asadi has been treated less independently in hadith discussions. The new method of evaluation of hadith and its narrators “list analysis” offers wide solutions for gathering information. One stage of this method deals with the “rijali and list survey” of hadith narrators. At this stage, by evaluating the document and the text at the same time, the space of issuing and issues such as the cultural situation, the recognition of elders and narrators, the content of narrations, and intellectual and theological tendencies, an effort is made to recognize the narrators and the way of the books. Some of the results of the research are as follows: 1- Munakhal does not have a direct narration from Innocent person, 2- The general view of the content of his narrations has a false similarity with the beliefs of Gholat, and for this reason, he has been accused of exaggeration,
3- His interpretation is not an independent book and is a transcription or summary of the interpretation of Jabir bin Yazid Ju'fi.

کلیدواژه‌ها [English]

  • List analysis
  • Narrative interpretation
  • Gholat
  • Exaggeration

مراجع

  1. آمدی، ابوالقاسم حسن بن بشر، المؤتلف و المختلف فی اسماء الشعراء و کناهم و القابهم و انسابهم و بعض شعرهم، تصحیح و تعلیق ف. کرنکو، بیروت، دار الجیل، 1411 ق.
  2. ابن‌آبار، ابوعبداللّٰه محمد بن عبداللّٰه بن ابی‌بکر قضاعی بلنسی، التکملة لکتاب الصله، بیروت، دار الفکر، بی‌تا.
  3. ابن‌ابی‌شیبه کوفی عبسی، ابوبکر عبداللّٰه بن محمد بن ابراهیم، الکتاب المصنف فی الاحادیث و الآثار، ریاض، مکتبة الرشد، 1409 ق.
  4. ابن‌اثیر جزری، مجدالدین ابوالسعادات مبارک بن محمد، جامع الاصول فی احادیث الرسول، تحقیق عبدالقادر ارناٶوط، مکتبة الحلوانی، مطبعة الملاح، مکتبة دار البیان، بی‌تا.
  5. ابن‌بسطام نیسابوری، ابوعتاب عبداللّٰه بن سابور زیات، و حسین بن بسطام نیسابوری، طب الأئمهŒ، مقدمه سیدمحمدمهدی بن سیدحسن خرسان، چاپ دوم، نجف اشرف، المطبعة الحیدریه، 1375 ش.
  6. ابن‌بشکوال، ابوالقاسم خلف بن عبدالملک، الصلة فی تاریخ ائمة الاندلس، تحقیق سید عزت عطار حسینی، چاپ دوم، بی‌جا، مکتبة الخانجی، 1374 ق.
  7. ابن‌حجر عسقلانی، شهاب‌الدین احمد بن علی، فتح الباری شرح صحیح البخاری، تحقیق محمد فٶاد عبدالباقی، بیروت، دار المعرفه، 1379 ق.
  8. ابن‌حزم اندلسی، ابومحمد علی بن احمد بن سعید، جمهرة انساب العرب، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1403 ق.
  9. ابن‌داود حلّی، تقی‌الدین حسن بن علی، و ابوجعفر احمد بن ابی‌عبداللّٰه محمد برقی، کتاب الرجال، مقدمه سیدجلال‌الدین حسینی ارموی محدث، تصحیح سیدمحمدکاظم میاموی، تهران، دانشگاه تهران، 1342 ش.
  10. ابن‌شهرآشوب سروی مازندرانی، ابوجعفر رشیدالدین محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب‰، تصحیح محمدحسین آشتیانی، قم، علامه، بی‌تا.
  11. ابن‌عدیم، کمال‌الدین عمر بن احمد بن ابی‌جراده، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، تحقیق سهیل زکار، بیروت، دار الفکر، بی‌تا.
  12. ابن‌غضائری، ابوالحسین احمد بن حسین بن عبیداللّٰه بن ابراهیم واسطی بغدادی، الرجال، تحقیق سیدمحمدرضا حسینی جلالی، قم، دار الحدیث، 1380 ش.
  13. ابن‌فارس، ابوالحسین احمد، معجم مقاییس اللغه، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1404 ق.
  14. ابن‌قتیبه دینوری، ابومحمد عبداللّٰه بن مسلم، الامامة و السیاسة المعروف بتاریخ الخلفاء، تحقیق علی شیری، بیروت، دار الاضواء، 1410.
  15. ابن‌ماکولا، ابونصر علی بن هبةاللّٰه بن جعفر، الاکمال فی رفع الارتیاب عن المؤتلف و المختلف فی الاسماء و الکنی و الانساب، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1411 ق.
  16. ابوالحسن اشعری، علی بن اسماعیل، مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلین، تحقیق نعیم زَرزور، بیروت، المکتبة العصریه، 1426 ق.
  17. ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، مقاتل الطالبیین، تحقیق سیداحمد صقر، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، بی‌تا.
  18. ابوشهبه، محمد بن محمد، الوسیط فی علوم و مصطلح الحدیث، قاهره، دار الفکر العربی، بی‌تا.
  19. اثباتی، اسماعیل، و محمدحسن رستمی، «منابع تفسیری شیخ کلینی»، دوفصلنامه حدیث‌پژوهی، سال هفتم، شماره 2 (پیاپی 14)، پاییز و زمستان 1394 ش.
  20. احمدی، محمدحسن، «غالیان و اندیشه تحریف قرآن»، فصلنامه علوم حدیث، سال چهاردهم، شماره 2 (پیاپی 52)، تابستان 1388 ش.
  21. افلاکیان، مجید، و مهدی پیشوایی، «مشاغل و حِرَف اصحاب و راویان ائمه اطهارŒ تا پایان غیبت صغرا»، دوفصلنامه تاریخ اسلام در آینه پژوهش، سال دهم، شماره 2 (پیاپی 35)، پاییز و زمستان 1392 ش.
  22. جمشیدی، اسداللّٰه، «سیر تاریخی تدوین تفاسیر روایی شیعه»، ماهنامه معرفت، سال دوازدهم، شماره 71، آبان 1382 ش.
  23. حسینی استرآبادی غروی، سیدشرف‌الدین علی، تأویل الآیات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهره، تصحیح حسین استادولی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1409 ق.
  24. حلّی، عزالدین حسن بن سلیمان، مختصر البصائر، تحقیق مشتاق مظفر، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1421 ق.
  25. دارقطنی، ابوالحسن علی بن عمر بغدادی، المؤتَلِف و المختَلِف، بیروت، دار الغرب الاسلامی، 1406 ق.
  26. همو، سنن الدارقطنی، بیروت، مؤسسة الرساله، 1424 ق.
  27. ذهبی، شمس‌الدین ابوعبداللّٰه محمد بن احمد بن عثمان، سیر اعلام النبلاء، بیروت، مؤسسة الرساله، 1403 ق.
  28. سمعانی، ابوسعد عبدالکریم بن محمد بن منصور تمیمی، الانساب، تصحیح و تعلیق عبدالرحمن بن یحیی معلمی یمانی، هند، حیدرآباد دکن، مجلس دائرة المعارف العثمانیه، 1382 ق.
  29. شفیعی، سعید، مکتب حدیثی شیعه در کوفه (تا پایان قرن سوم هجری)، قم، دار الحدیث، 1389 ش.
  30. شوشتری، محمدتقی، قاموس الرجال، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1410 ق.
  31. شیرازی، سیدرضا، «ارائۀ سازوکار اجرایی "تحلیل فهرستی" به‌همراه پیاده‌سازی بر نمونه‌ها»، دوفصلنامه مطالعات فهم حدیث، سال نهم، شماره 1 (پیاپی 17)، پاییز و زمستان 1401 ش.
  32. شیرازی، سیدرضا، و محمود ملکی، «ارزیابی احادیث به روش "تحلیل فهرستی"؛ دیدگاه‌ها و مبانی»، دوفصلنامه مطالعات قرآن و حدیث، سال پانزدهم، شماره 2 (پیاپی 30)، بهار و تابستان 1401 ش.
  33. صدوق، ابوجعفر محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی، معانی الاخبار، تصحیح علی‌اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1361 ش.
  34. همو، من لایحضره الفقیه، چاپ دوم، تصحیح علی‌اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1363 ش.
  35. صفار قمی، ابوجعفر محمد بن حسن بن فروخ، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد‹، تصحیح و تعلیق میرزامحسن بن عباسعلی کوچه‌باغی تبریزی، چاپ دوم، قم، کتابخانه آیةاللّٰه مرعشی نجفی، 1404 ق.
  36. ضبی، احمد بن یحیی بن احمد بن عمیره، بغیة الملتمس فی تاریخ رجال اهل الاندلس، قاهره، دار الکاتب العربی، بی‌تا.
  37. طبری، ابوجعفر محمد بن جریر، تاریخ طبری (تاریخ الرسل و الملوک)، مصر، دار المعارف، 1967 م.
  38. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، اختیار معرفة الرجال المعروف برجال الکشّی، مشهد، دانشگاه مشهد، 1409 ق.
  39. همو، تهذیب الاحکام فی شرح المقنعة للشیخ المفید، تحقیق و تعلیق سیدحسن موسوی خرسان، چاپ چهارم، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1365 ش.
  40. همو، کتاب الغیبه، تحقیق علی احمد ناصح و عباداللّٰه طهرانی، چاپ سوم، قم، مؤسسة المعارف الاسلامیه، 1425 ق.
  41. علامه حلّی، ابومنصور جمال‌الدین حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، خلاصة الاقوال فی معرفة الرجال، قم، دار الذخائر، 1417 ق.
  42. عیاشی، ابونصر محمد بن مسعود بن عیاش سَلَمی سمرقندی، تفسیر العیاشی، تحقیق سیدهاشم رسولی محلاتی، تهران، المکتبة العلمیة الاسلامیه، 1380 ق.
  43. غفوری‌نژاد، محمد، «تحلیل و ارزیابی تبیین‌های تاریخی ـ کلامی ناظر به متهمان به غلوّ»، فصلنامه علوم حدیث، سال بیست و سوم، شماره 4 (پیاپی 90)، زمستان 1397 ش.
  44. فارسیّ، ابوالقاسم زید بن علی، شرح کتاب الحماسة للفارسیّ (مطبوع مع: شروح حماسة ابی‌تمام دراسة موازنة فی مناهجها وتطبیقها)، تحقیق محمد عثمان علی، بیروت، دار الاوزاعی، بی‌تا.
  45. فراهیدی، ابوعبدالرحمن خلیل بن احمد، کتاب العین، تحقیق مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی، گردآوری محسن آل‌عصفور، چاپ دوم، قم، دار الهجره، 1409 ق.
  46. فقهی‌زاده، عبدالهادی، و مجید بشیری، «تحلیل انتقادی انگارۀ وثاقت جابر بن یزید جُعْفی»، دوفصلنامه حدیث‌پژوهی، سال دوازدهم، شماره 23، بهار و تابستان 1399 ش.
  47. قشیری نیسابوری، ابوالحسین مسلم بن حجاج، المسند الصحیح، تحقیق محمد فٶاد عبدالباقی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1374 ق.
  48. قطب‌الدین راوندی، ابوالحسین سعید بن هبةاللّٰه، الخرائج و الجرائح، قم، مؤسسة الامام المهدی، 1409 ق.
  49. قمی، ابوالحسن علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، تحقیق سیدطیب موسوی جزایری، چاپ سوم، قم، دار الکتاب، 1404 ق.
  50. کریمی، محمود، و سعید طاوسی مسرور، «خدمات علمی جابر بن یزید جعفی به اسلام و شیعه»، فصلنامه شیعه‌شناسی، سال هفتم، شماره 4 (پیاپی 28)، زمستان 1388 ش.
  51. کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علی‌اکبر غفاری، چاپ پنجم، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1363 ش.
  52. کوفی، فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات الکوفی، تحقیق محمدکاظم محمودی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1410 ق.
  53. گلی زواره، غلامرضا، «قبیله بنی‌اسد، پیدایش، گسترش، کارنامه و نامداران»، فصلنامه فرهنگ زیارت، سال هفتم، شماره 29، زمستان 1395 ش.
  54. مازندرانی، محمدصالح بن احمد، شرح الکافی، تعلیق ابوالحسن شعرانی، تصحیح علی‌اکبر غفاری، تهران، المکتبة الاسلامیه، 1342 ش.
  55. مفید، ابوعبداللّٰه محمد بن محمد بن نعمان عکبری بغدادی، الاختصاص، تحقیق سیدعلی میرشریفی، علی‌اکبر غفاری و محمود موسوی زرندی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، بی‌تا.
  56. همو، الارشاد (در شناسایی مقام چهارده معصومŒ و زندگانی ایشان)، تصحیح محمدباقر بهبودی، ترجمه و شرح فارسی محمدباقر ساعدی خراسانی، چاپ سوم، تهران، کتابفروشی اسلامیه، 1376 ش.
  57. همو، الجمل، تحقیق علی میرشریفی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1371 ش.
  58. منقری، نصر بن مزاحم، وقعة صفین، تحقیق و شرح عبدالسلام محمد هارون، چاپ دوم، قم، کتابخانه آیةاللّٰه مرعشی نجفی، 1404 ق.
  59. موسوی بجنوردی، سیدمحمدکاظم، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، 1367 ش.
  60. موسوی مقدم، سیدمحمد، «شاگردان قرآن‌پژوه امام صادق‰»، فصلنامه بینات، سال نوزدهم، شماره 76، زمستان 1391 ش.
  61. مؤمنی، محسن، و عباس زارعی مهرورز، «تحولات قبیله بنی‌اسد پیش از امارت»، فصلنامه تاریخ در آینه پژوهش سابق (دوفصلنامه تاریخ اسلام در آینه پژوهش)، سال هفتم، شماره 2 (پیاپی 26)، تابستان 1389 ش.
  62. نجاشی اسدی کوفی، ابوالعباس احمد بن علی بن احمد بن عباس،فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر برجال النجاشی، چاپ ششم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1365 ش.
  63. نعمانی، محمد بن ابراهیم، کتاب الغیبه، تصحیح علی‌اکبر غفاری، تهران، مکتبة الصدوق، 1397 ق.
  64. واحدی، محمدحسین، بازیابی کتاب تفسیر جابر بن یزید جعفی، پایان‌نامه دانشکده الهیات و معارف اسلامی شهید مطهری، دانشگاه فردوسی مشهد، 1394 ش.
  65. Norman, Teresa, A World of Baby Names, US, Perigee Books, 2003.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار