دانشیار دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد
چکیده
خطبۀ اول نهج البلاغه با تعابیری در شناخت خداوند و صفاتش آغاز میگردد. در این کلام علی کمال اخلاص را نفی صفات از خداوند میداند، این در حالی است که در قرآن و احادیث نبوی و نهج البلاغه دربارۀ صفات خداوند مطالب فراوانی آمده است، شارحان نهج البلاغه و تفسیرگران کلام علی به توضیح این عبارت پرداخته و نظرات گوناگونی را ارائه دادهاند، که عبارتند از: اثبات دیدگاه معتزله در نداشتن صفت، نفی صفات زائد بر ذات (دیدگاه اشاعره) و اثبات عینیت ذات و صفات حق تعالی (دیدگاه شیعه)، نفی صفات مخلوقات از خداوند، نفی صفاتی همچون ظلم، عجز، و... ، ناتوانی انسان‌ها در توصیف خداوند، هرچند در تفسیر این کلام تلاش شده است از منظر کلامی به آن نگاه شود، اما با تحلیل کلام آن حضرت در این خطبه و تفاسیر گوناگون، به نظر می‌رسد اگر از دید عرفانی به آن نظر کنیم بهتر قابل حل و توضیح است. علی در این کلام به مقام غیب الغیوب حق اشاره میکند، که هیچ نشانی از آن وجود ندارد. از اینرو آن حضرت از آن به عنوان کمال اخلاص و کمال توحید و عالیترین درجۀ یگانگی یاد میکند، بنابراین عالی ترین درجۀ توحید در این کلام علی آمده است.
)