بررسی عناصر انسجام متن در دعای مکارم اخلاق امام سجاد(ع)

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استاد، گروه علوم قرآنی و حدیث، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران

2 نویسنده مسئول، دانشیار، گروه زبان و ادبیات عرب، دانشگاه علوم اسلامی محلاتی، قم، ایران

3 دانش‌آموختۀ سطح چهار حوزۀ علمیۀ خراسان و عضو گروه علمی زبان و ادبیات عرب جامعة المصطفی العالمیه نمایندگی خراسان، مشهد، ایران

چکیده

عناصر انسجام متن در ابزارهای نظام زبانی، همچون واژگان، ارجاع، جانشینی، ربط و... نهفته است که در خود زبان قرار دارد. هر چه میزان کاربرد این عناصر در یک متن بالاتر باشد مانایی آن بیشتر خواهد بود. صحیفۀ سجادیه با توجه به محتوای گران‌قدر آن دارای سبکی متین و مستحکم است و یکی از دلایل ماندگاری آن انسجام منظمی است که امام سجاد(ع) به آن بخشیده است. دعای بیستم مکارم‌الاخلاق مشهورترین دعای صحیفۀ سجادیه است که از نظر کیفیت کلمات، جملات، مفاهیم عمیق و زیبایی‌های نهفته در آن‌ها در اوج بلاغت و فصاحت بیان شده است. پژوهش حاضر با روش تحلیل محتوا به بررسی عناصر انسجام متنی در دعای مکارم اخلاق امام سجاد(ع) بر اساس نظریۀ هالیدی و حسن می‌پردازد. از مهم‌ترین دستاوردهای پژوهش حاضر این است که دعا دو محور اجتماعی و فردی دارد که هر فراز با عناصر انسجام‌بخش واژگانی، دستوری و پیوندی مرتبط شده است و هر کدام از سازه‌ها تکمیل‌کنندۀ سازۀ قبل و در واقع، همۀ سازه‌ها بیانگر ارزش‌های اجتماعی و فردی است که نوعی انسجام و پیوستار زیبا را شکل داده‌اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis of Textual Cohesion Elements in the Supplication of Makārim al-Akhlāq by Imam Sajjād (pbuh)

نویسندگان [English]

  • Hasan kharaghani 1
  • Nouruddin Parvin 2
  • Javad Moein 3
1 Professor, Department of Quranic and Hadith Sciences, Razavi University of Islamic Sciences, Mashhad, Iran
2 Corresponding Author, Associate Professor, Department of Arabic Language and Literature, Shahid Mahalati Islamic Sciences University, Qom, Iran
3 Level Four Graduate of Khorasan Seminary, Member of the Academic Group of Arabic Language and Literature, Al-Mustafa International University, Khorasan Branch, Mashhad, Iran
چکیده [English]

The elements of textual cohesion are embedded within the linguistic system, such as vocabulary, reference, substitution, conjunction, etc., all of which are inherent to the language itself. The greater the use of these elements in a text, the more enduring it becomes. Al-Ṣaḥīfa al-Sajjādiyya, given its precious content, is characterized by a dignified and solid style, and one of the main reasons for its lasting influence is the systematic cohesion imparted to it by Imam Sajjād (pbuh). The twentieth supplication, Makārim al-Akhlāq, is the most renowned prayer in the Ṣaḥīfa Sajjādiyya, distinguished by the quality of its words, sentences, profound concepts, and the beauty embedded within them, all expressed at the pinnacle of eloquence and rhetoric. The present study, employing content analysis, examines the elements of textual cohesion in the Supplication of Makārim al-Akhlāq by Imam Sajjād (pbuh) based on the Halliday and Hasan's theory. One of the key findings of this study is that the supplication has both social and individual dimensions. Each section is interconnected through lexical, grammatical, and conjunctive cohesive elements, with each component complementing the previous one. In fact, all components collectively represent social and individual values, thereby creating a beautiful continuum and cohesion.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Cohesion
  • Ṣaḥīfa Sajjādiyya
  • Supplication of Makārim al-Akhlāq
  1. صحیفۀ سجادیه. (1376ش). ترجمه حسین استاد ولی، قم. نشر الهادی.
  2. صحیفۀ سجادیه. (بی‌تا). ترجمه استاد شیخ حسین انصاریان. مرکز طبع و نشر قرآن جمهوری اسلامی ایران (فایل الکترونیکی).
  3. ابن‌منظور، محمد بن مکرم بن على. (1363ش). لسان العرب. قم: نشر ادب حوزه.
  4. اخلاقی، اکبر. (1376ش). تحلیل ساختاری منطق الطیر عطار. اصفهان: فردا.
  5. امینی، محمدرضا. (1388ش). آستانۀ انتخاب مفهومی ضروری در بررسی تحولات ادبی و سبک‌شناسی. شعر‌پژوهی، 1(2)، 21-46. https://doi.org/10.22099/jba.2012.338
  6. اناری بزچلوئی، ابراهیم؛ امیدوار، احمد. (1391ش). پژوهشی در تنوع واژگان شعری؛ مطالعۀ موردی: اشعار رهی معیری، هوشنگ ابتهاج و فریدون مشیری. پژوهش‌های نقد ادبی و سبک‌شناسی. 2(10)، 31-58.
  7. بامشکی، سمیرا. (1388ش). بررسی عوامل سازندۀ ابهام در مقالات شمس، با تأکید بر مسئلۀ انسجام دستوری، مطالعات عرفانی، 5(2)، 45-86.
  8. برکات و دیگران. (2004م). اتجاهات نقدیة حدیثة و معاصرة، (ط1). دمشق: انتشارات دانشگاه دمشق.
  9. پالمر، فرانک. (1374ش). نگاهی تازه به معناشناسی، (مترجم: کوروش صفوی). تهران: نشر نو.
  10. تفتازانی، سعدالدین. (1392ش). الإصباح فی شرح تلخیص المفتاح المعروف بالمطول، (با حواشی ادیب دُرّه‌صوفی). قم: دارالحجّه.
  11. تهانوی، محمدعلی. (1996م). موسوعة کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم. بیروت: مکتبة لبنان ناشرون.
  12. حسان، تمام. (1998م). اللغة العربیة، معناها و مبناها. قاهرة: عالم الکتب.
  13. خرقانی، حسن. (1403ش). علوم بلاغی و زیبایی‌شناختی قرآن قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  14. خطابی، محمد. (1991م). لسانیات النص (مدخل إلی انسجام الخطاب)، بیروت: المرکز الثقافی العربی.
  15. داد، سیما. (1383ش). فرهنگ اصطلاحات ادبی. تهران: انتشارات مروارید.
  16. زنّاد، ازهر. (1993م). نسیج النص «بحث فی ما یکون به الملفوظ نصا»، بی‌جا: الدار البیضاء، المرکز الثقافی العربی.
  17. سی. کی. اگدن، آی. ای. ریچاردز. (1392ش). معنای معنا، (مقدمه و تحلیل و ترجمه: محمود فضیلت و مریم نویدی). تهران: زوار.
  18. شیری‌زاده، علی‌اکبر. (1382ش). عوامل انسجام در فارسی. آموزش زبان و ادب فارسی، (68).
  19. غنیمی هلال، محمد. (2001م). النقد الأدبی الحدیث. قاهره: نهضة مصر.
  20. فان، دایک. (2000م). النص و السیاق لاستقصاء البحث فی الخطاب الدلالی و التداولی، (ترجمۀ عبدالقاهر قنینی). المغرب: أفریقا الشرق.
  21. فرج، حسام ‌احمد. (2009م). نظریة علم النص: رؤیۀ منهجیۀ فی بناء النص النثری، (با مقدمۀ سلیمان عطار و محمود فهمی حجازی). قاهره: مکتبة الآداب.
  22. فروزنده، مسعود و بنی‌طالبی، امین. (1393ش). ابزارهای آفرینندۀ انسجام متنی و پیوستار بلاغی در ویس و رامین. شعرپژوهی دانشگاه شیراز، 6(2)، 107-134.
  23. متحدین، ژاله. (1354ش). تکرار، ارزش صوتی و بلاغی آن. دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشهد. 11(3)، ص51-56.
  24. مختاری، قاسم و مهرانگیز خدابخش‌نژاد. (1397ش). تحلیل زیبایی‌شناسی آیات قرآن کریم بر پایه عنصر انسجام و پیوستگی بررسی نمونه‌ای سوره‌های جزء سی‌ام. پژوهش‌های زبانشناختی قرآن، 7(1)، ص107-126. https://doi.org/10.22108/nrgs.2017.106246.1160
  25. مسبوق، مهدی، شهرام، دلشاد. (1395ش). بررسی عناصر انسجام متن در داستان حضرت موسی با رویکرد زبانشناسی نقش‌گرا. پژوهش‌های ادبی – قرآنی، 4(1)، ص114-129. https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.23452234.1395.4.1.5.2
  26. مصلوح، سعد. (1990م). من نحو الجملة الی نحو النص، الکتاب التذکاری بقسم اللغة العربیة. اعداد ودیعة طه. کویت: نجم عبدو بدوی.
  27. مطلوب، احمد. (2000م). معجم مصطلحات البلاغیة و تطوّرها. بیروت: مکتبة لبنان ناشرون.
  28. ملائکة، نازک. (1978م). قضایا الشعر المعاصر. بی‌جا: دار العلم للملایین.
  29. مهاجر، مهران و محمد نبوی. (1376ش). به سوی زبانشناسی شعر: رهیافتی نقش‌گرا. تهران: نشر مرکز.
  30. ولیئی، یونس؛ میرزائی الحسینی، سید محمود؛ فرهادی، محمد. (1395ش). عوامل انسجام متنی در سوره نوح. پژوهش زبان شناختی. 5(1)، ص 69-86. https://doi.org/10.22108/nrgs.2016.20532
  31. Halliday, M.A.K.; Hassan, R. (1976). Cohesion in English, London: Longman.
  32. Salkie , (1995). Text and Discourse Analysis. London and New York: Routledge.