رهیافتی به مفهوم «کفر» در آینه کتاب «الایمان والکفر» کافی

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، گروه علوم قرآنی و حدیث، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران

2 استادیار، گروه علوم قرآنی و حدیث، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران؛ دانش‌آموخته حوزه علمیه خراسان، مشهد، ایران

3 دانشجوی دکتری رشته علوم قرآنی و حدیث، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران

چکیده

گرچه تعاریف فراوانی برای کفر بیان شده است، ولی تفکیک و تبیین دقیق معنای کفر و ارائه تعریفی جامع بر اساس روایات، از نیازهای مطالعاتی است، چه این‌که «کفر» از واژه‌های کلیدی‌ است که نقش تعیین‌کننده‌ای در سرنوشت فرد و جامعه دارد. کفر در نگاهی کلی، به معنای موضع‌گیری منفی در قبال دین و آموزه‌های آن است. شناخت دقیق این اصطلاح، در گرو بررسی مفهوم و کاربرد آن در آیات قرآن و روایات است. این مقاله که به شیوه توصیفی - تحلیلی سامان یافته است به دسته‌بندی، اعتبارسنجی و تحلیل دلالی و در نهایت، جمع‌بندی روایات مربوط به تعریف کفر در کتاب «الایمان و الکفر» کافی می‌پردازد. این جستار تلاش دارد به این پرسش پاسخ گوید که آیا کفر در روایات به معنای ایجابی (کنش منفی فعالانه) است یا به معنای سلبی (عدم واکنش مثبت، بدون لزوماً داشتن واکنش منفی)؟ یافته‌های پژوهش نشان از آن دارد که «کفر» در کاربرد روایاتِ یادشده بیشتر به کنش منفی فعالانه و آگاهانه در برابر دین، به معنای ترک عمل همراه با استخفاف و به‌رغم اقرار به درستی آن، عصیان‌گری و اصرار بر مخالفت با خداوند، ترک عمدی واجبات، تغییر دستورات الهی، انکار ولایت اهل‌بیت(ع) اشاره دارد. بنابراین، عدم پذیرش دین یا تردید در آموزه‌های دینی، تا زمانی که موضع‌گیری فعالانه و آگاهانه‌ای در برابر آن وجود نداشته باشد، به‌عنوان کفر محسوب نمی‌شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

An Approach to the Concept of Kufr (Disbelief) through the Lens of Al-Kulaynī’s Kitāb al-Īmān wa al-Kufr (Book of Disbelief and Belief) in al-kāfī

نویسندگان [English]

  • Mohammad Ebrahim Roshanzamir 1
  • Ali Jalaeyan Akbarnia 2
  • Mostafa Mahdavi Arjmand 3
1 Corresponding Author, Associate Professor, Department of Quranic and Hadith Sciences, Razavi University of Islamic Sciences, Mashhad, Iran
2 Assistant Professor, Department of Quranic and Hadith Sciences, Razavi University of Islamic Sciences, Mashhad, Iran; Graduate of the Khorasan Islamic Seminary, Mashhad, Iran
3 PhD student in Quranic and Hadith Sciences, Razavi University of Islamic Sciences, Mashhad, Iran
چکیده [English]

Although numerous definitions have been offered for kufr (Disbelief), the precise delineation and explanation of its meaning, alongside the presentation of a comprehensive definition based on narrations, remain key research imperatives. This is due to the fact that kufr is a pivotal term that plays a determinative role in the destiny of both the individual and society. Generally, kufr refers to a negative stance toward religion and its teachings. The precise understanding of this term is contingent upon an examination of its concept and application in the verses of the Quran and the narrations. This article, structured upon a descriptive-analytical methodology, addresses the categorization, validation, semantic analysis, and ultimately the synthesis of narrations related to the definition of kufr Al-Kulaynī’s Kitāb al-Īmān wa al-Kufr (Book of Disbelief and Belief) in al-kāfī. This paper attempts to address the question of whether kufr in the narrations is affirmative in meaning (active negative action) or negative in meaning (absence of a positive reaction, without necessarily entailing an explicit negative reaction)? The research findings indicate that kufr, as utilized in the aforementioned narrations, primarily refers to active and conscious negative action against religion, signifying: the abandonment of an action with disdain despite acknowledging its correctness, rebelliousness and persistence in opposing God, intentional neglect of obligatory duties, altering divine commandments, and denial of the guardianship (wilāyah) of the Ahl al-Bayt(PBUT). Therefore, non-acceptance of religion or doubt in religious teachings is not considered kufr unless it is accompanied by an active and conscious stance against it.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Kufr (Disbelief)
  • Kāfir (Disbeliever)
  • Denial of Religion
  • Non-acceptance of Religion
  • Rebellion
  1. قرآن کریم
  2. ابن‌بابویه، محمد بن على. (1385ش). علل الشرائع. قم: کتابفروشى داورى.
  3. ابن‌بابویه، محمد بن على. (1413ق). من لا یحضره الفقیه. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
  4. ابن‌درید، محمد بن حسن. (1988م). جمهرة اللغة. بیروت: دار العلم للملایین.
  5. ابن‌غضائرى، احمد بن حسین. (1422م). الرجال. قم: دار الحدیث.
  6. ابن‌فارس، احمد. (1404ق). معجم مقاییس اللغه. قم: مکتب الإعلام الإسلامی.
  7. ازدى، عبدالله بن محمد. (1387ش). کتاب الماء. تهران: دانشگاه علوم پزشکی ایران.
  8. ازهرى، محمد بن احمد. (1421ق). تهذیب اللغة. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  9. بسام، مرتضی. (1426ق). زبدة المقال من معجم الرجال. بیروت: دار المحجة البیضاء.
  10. بهدانی، زهرا. (1387ش) «حقیقت ایمان و کفر در شرح اصول الکافی، از منظر ملا صالح مازندرانی»، مجموعه مقالات فارسی کنگره بین المللی ثقة الاسلام کلینی. ج5، ص301-
  11. حمیرى، عبد الله بن جعفر. (1413ق). قرب الإسناد. قم: مؤسسة آل البیت(ع).
  12. خویى، سید ابوالقاسم. (1413ق). معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة. بی‌جا: بی‌نا.
  13. راغب اصفهانى، حسین بن محمد. (1412ق). مفردات ألفاظ القرآن. بیروت: دار القلم.
  14. شیبانى، اسحاق بن مرار. (1975م). کتاب الجیم. قاهره: الهیئة العامة لشئون المطابع الامیریه.
  15. طریحى، فخرالدین بن محمد. (1375ش). مجمع البحرین. تهران: مرتضوی.
  16. طوسى، محمد بن حسن. (1373ق). رجال الطوسی. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
  17. طوسى، محمد بن حسن. (بی‌تا). فهرست کتب الشیعة و أصولهم و أسماء المصنفین و أصحاب الأصول. قم: مکتبة المحقق الطباطبائی.
  18. عسکرى، حسن بن عبدالله. (1400ق). الفروق فی اللغة. بیروت: دار الآفاق الجدیدة.
  19. فراهیدى، خلیل بن احمد. (1409ق). کتاب العین. قم: نشر هجرت.
  20. فیومى، احمد بن محمد. (1414ق). المصباح المنیر فى غریب الشرح الکبیر للرافعى. قم: دار الهجرة.
  21. کاظم، محمد. (1400ش) عوامل و زمینه‌های نظری و عملی کفر و شرک در کتاب الکافی، جامعة المصطفی العالمیه.
  22. کشى، محمد بن عمر. (1404ق). اختیار معرفة الرجال. قم: موسسة آل البیت(ع) لإحیاء التراث.
  23. کلینى، محمد بن یعقوب. (1407ق). الکافی. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
  24. کلینى، محمد بن یعقوب. (1429ق). الکافی. قم: دار الحدیث.
  25. مازندرانى، محمدصالح بن احمد. (1382ق). شرح الکافی- الأصول و الروضة. تهران: المکتبة الإسلامیة.
  26. مجلسى، محمدباقر. (1404ق). مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
  27. مجلسى، محمدتقى. (بی‌تا). روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه. قم: مؤسسه فرهنگى اسلامى کوشانبور.
  28. نجاشى، احمد بن على. (1365ق). رجال النجاشی. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
  29. نمازى شاهرودى، على. (1414ق). مستدرکات علم رجال الحدیث. تهران: فرزند مؤلف.
  30. نورى، حسین بن محمدتقى. (1408ق). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل. بیروت: مؤسسة آل البیت(ع) لإحیاء التراث.