نقد و تحلیل روایات اثرپذیری حالات انسانی از عالم ذر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 طلبۀ سطح سه حوزۀ علمیه

2 طلبۀ سطح چهار حوزۀ علمیه

چکیده

روایاتی در منابع شیعه نقل شده است که بر اثرپذیری حالات انسانی از عالم ذر و طینت دلالت دارد. طرح این احادیث در میان علمای شیعه با چالش‌ها و مشکلاتی نظیر شبهۀ جبر و تعارض آن با برخی روایات همراه بوده، به گونه‌ای که در این مسئله اقوال و آرای متعددی بیان شده است: برخی قائل به سکوت و فهم‌ناپذیری این روایات شده‌اند. گروه دیگری از علمای شیعه، صدور روایات فوق را حمل بر تقیه کرده‌اند. گروه سوم نیز که درصدد حل و تأویل این روایات بودند، خود دیدگاه‌های متفاوتی ارائه کردند. لذا حل تعارض این روایات با شبهۀ جبر و روایات فطرت، مهم می‌نماید. این مقاله با روش توصیفی – تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانه‌ای، احادیث فوق را نقد و بررسی می‌کند و به این نتیجه می‌رسد که با قائل شدن به اختلاف طینت‌ها به سبب علم پیشین الهی، تعارض این روایات با نظریۀ عدل الهی در منظر شیعی و نیز شبهۀ جبر حل می‌شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A Critical Analysis of Narrations Concerning Influence of Pre-existence Realm (‘Ālam-e Dharr) on Human States

نویسندگان [English]

  • Mohammad Javad Enayati 1
  • Reza Esfandiary 2
1 Level 3 Seminary Student
2 Level 4 Seminary Student
چکیده [English]

The Shiite scriptural corpus contains Narrations indicating the influence of the Pre-existence Realm (‘Ālam-e Dharr) on human characters. The scholarly discourse surrounding these Hadiths within Shiite academic circles has encountered challenges, particularly regarding deterministic implications and apparent contradictions with other canonical narratives. This has generated diverse scholarly positions: some authorities advocate epistemological suspension regarding these narratives' comprehensibility, while others attribute their transmission to the practice of taqiyyah (dissimulation). A third scholarly cohort, attempting resolution through interpretative methodologies, has proposed various interpretations. Consequently, reconciling these narratives with both the suspicion of determinism and the Hadiths concerning ṭīnat (primordial human creation) emerges as a critical theological imperative. This article employs a descriptive-analytical methodology, drawing upon library resources to critique and analyze the aforementioned Hadiths. The study concludes that by acknowledging the diversity in human natures as predicated upon divine foreknowledge, the apparent conflict between these Narrations and Shiite theological principles regarding divine justice, as well as deterministic implications, can be effectively resolved.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Nature
  • Fiṭrah
  • ‘Ālam-e Dharr
  • Shia Scholars
  • Human Characters
  1. قرآن کریم
  2. ابن‌فارس، احمد. (1399ق). معجم مقاییس اللغه، (تحقیق عبدالسلام محمد هارون). بیروت: دار الفکر.
  3. ابن‌منظور، محمد بن مکرم. (1375ش). لسان العرب، بیروت: دار بیروت.
  4. آذرخش، معصومه؛ ایزدی، مهدی؛ شبابی، مهریار؛ علاء‌المحدثین، جواد. (1398). تواتر معنوی روایات عالم ذر. فصلنامۀ الهیات، 12(49)، 119-142.
  5. برقی، احمدبن محمد بن خالد. (1371ق). المحاسن، قم: دار الکتب الاسلامیه.
  6. بیابانی اسکویی، محمد. (1387ش). انسان در عالم ذر: نتایج و تواتر روایات. فصلنامۀ سفینه، 6(21)، 119-126. http://dorl.net/dor/20.1001.1.17350689.1387.6.21.8.4
  7. جزائری، سید نعمت‌الله. (1431ق). الأنوار النعمانیه. بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
  8. خمینی، سید روح‌الله. (1421ق). الطلب و الاراده، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
  9. خوانساری، محمد بن حسین. (1359ش). شرح احادیث طینت، تهران: انتشارات نهضت زنان مسلمان.
  10. ذاکری، مهدی؛ غلامی، اصغر. (1392ش). «طینت و عدل الهی». فصلنامۀ تحقیقات کلامی، 1(3)، 111-127.
  11. رضوانی، معصومه؛ ذاکری، مهدی. (1395ش). روایات طینت‌ و اختیار انسان. پژوهش‌های فلسفی کلامی، 18(69)، 47-73.
  12. سبحانی تبریزی، جعفر. (1369ش). کلیات فی علم الرجال. قم: انتشارات جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
  13. سهروردی، یحیی بن حبش. (1372ش). مجموعه مصنفات شیخ اشراق. تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالی، مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
  14. شبر، سید عبدالله. (بی‌تا). مصابیح الانوار فی حل مشکلات الاخبار. قم: مکتبة بصیرتی.
  15. شریف رضی، محمد بن حسین. (1414). نهج البلاغه، (تصحیح صبحی صالح). قم: هجرت.
  16. شعرانی، حسن، (مصحح). در: مازندرانی، ملا صالح. (1382). شرح الکافی، الأصول و الروضة، تهران: المکتبة الاسلامیه.
  17. شیرازی، صدرالدین محمد بن ابراهیم. (1368ش). الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة. قم: مکتبة المصطفوی.
  18. صدوق، محمد بن ‌بابویه (شیخ صدوق). (1376ش). الأمالی. تهران: کتابچی.
  19. صدوق، محمد بن ‌بابویه (شیخ صدوق) (1398ق). التوحید، (تصحیح سید هاشم حسینی طهرانی). قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
  20. صدوق، محمد بن ‌بابویه (شیخ صدوق). (1378ش). عیون أخبار الرضا. تهران: نشر جهان.
  21. صدوق، محمد بن ‌بابویه (شیخ صدوق). (1385ش). علل الشرایع. قم: کتابفروشی داوری.
  22. صدوق، محمد بن ‌بابویه (شیخ صدوق). (1414ق). اعتقادات الامامیه. قم: کنگرۀ شیخ مفید.
  23. صفار، محمد بن حسن. (1404ق). بصائر الدرجات، (تحقیق محسن کوچه‌باغی). قم: مکتبة آیت‌الله المرعشی النجفی.
  24. طوسی، محمدبن حسن. (1414ق). الأمالی. قم: دار الثقافه.
  25. فدایی اصفهانی، مرتضی؛ موسوی، سید مجتبی. (1395). تحلیل احادیث طینت و رابطۀ آن با اختیار انسان. پژوهش‌نامۀ علوم حدیث تطبیقی، 3(5)، 89-122.
  26. فراهیدی، خلیل بن احمد. (1408ق). العین، (تحقیق مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی). بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
  27. فیض کاشانی، محمد محسن. (1406ق). الوافی. اصفهان: کتابخانۀ امام امیر المؤمنین علی(ع).
  28. قمی، علی بن ابراهیم. (1404ق). تفسیر القمی. قم: دار الکتاب.
  29. کریمی، محمود. (1396). تحلیل احادیث طینت از منظر فقه‌الحدیث. دوفصلنامۀ علمی حدیث‌پژوهی، 9(18)، 65-84. https://doi.org/10.22052/hadith.2018.111175
  30. کلینی، محمد بن یعقوب. (1407ق). الکافی. تهران: دار الکتب الاسلامیه.
  31. کوفی، فرات بن ابراهیم. (1410ق). تفسیر فرات الکوفی. تهران: مؤسسة الطبع و النشر فی وزارة الارشاد الاسلامی.
  32. مجلسی، محمدباقر. (1403ق). بحار الانوار. بیروت: طبعة دار احیاء التراث العربی.
  33. مجلسی، محمدباقر. (1404ق). مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرسول. تهران: دار الکتب الاسلامیه.
  34. مدرسی طباطبایی، سید حسین. (1375). مکتب در فرایند تکامل، (ترجمۀ هاشم ایزدپناه). نیوجرسی: مؤسسۀ انتشاراتی داروین.
  35. ملک‌شاهی، یوسف. (1392). ترجمه و شرح اشارات و تنبیهات ابن سینا. تهران: انتشارات سروش.
  36. یوسف‌زاده، حسینعلی؛ طباطبایی، سید محمدکاظم؛ غفوری‌نژاد، محمد. (1398). تبیین اخبار طینت: توریه یا جبرگرایی؟. فصلنامۀ علمی پژوهشی نقد و نظر، 24(96)، 153-174. https://doi.org/10.22081/jpt.2020.68170