رحله یا سفر در طلب حدیث؛ اسباب و آثار آن بر علم حدیث

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استاد، گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران.

چکیده

تاریخ علم حدیث پدیده‌های مختلفی از روایت، نگارش، تدوین، فقه، درایه و .. را پشت سر گذرانده است. از جمله این پدیده‌ها، رحله یا سفر در طلب حدیث بود که قدمتی به قدمت تاریخ حدیث داشت و بزرگانی از صحابه و سپس تابعین و نسل‌های بعدی، به دلایلی، به آن دست یازیدند. این‌گونه رحلات آثار خاصی بر علم حدیث نهاد و بر گسترش و غنا و اعتبار آن افزود. در این مقاله به روش توصیفی - تحلیلی و با اتکا بر شیوۀ کتابخانه‌ای، ضمن معرفی این پدیده، به بررسی زمینه‌ها و اسباب ظهور آن و نیز آثارش بر علم حدیث پرداخته می‌شود و در نتیجه، معلوم می‌دارد که از زمینه‌های مهم ظهور این پدیده، گسترش جهان اسلام پس از پیامبر(ص) تحت عنوان فتوحات و پراکنده شدن صحابۀ حاملان سنت نبوی در مناطق مختلف این سرزمین پهناور بود. از مهم‌ترین اسباب رحله، اقدام مسلمانان برای استقصاء سنت نبوی و نیز اعتبارسنجی احادیث خود و علوّ سند بوده است و از آثار مهم آن می‌توان به گسترش تعاملات فرهنگی و علمی میان شهرهای مختلف اسلامی، نگارش و انتشار آثار علمی، شناخت احوال رجال، تحقق تعدد طرق بر یک حدیث و مشهور شدن آن و ظهور تفرّدهای نسبی اشاره کرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Riḥlah or the Journey in Pursuit of Hadith: Causes and Effects on The Science of Hadith

نویسنده [English]

  • Qasim Bostani
Professor, Department of Quranic Sciences and Hadith, Faculty of Theology and Islamic Studies, Shahid Chamran University of Ahvaz, Ahvaz, Iran.
چکیده [English]

The evolution of Hadith science has undergone numerous developments, encompassing aspects such as narration, compilation, comprehension (fiqh), terminology (dirāyah), and more. Among these phenomena, the riḥlah, or journey undertaken for the pursuit of Hadith, has been a longstanding tradition, dating back to the earliest days of Hadith science itself. Prominent figures among the Companions, Successors, and subsequent generations embarked on such journeys for diverse reasons. These travels had a profound impact on the science of Hadith, contributing to its expansion, enrichment, and credibility. This study utilizes a descriptive-analytical approach and is based on library research, introduces this phenomenon while examining the contexts and causes of its emergence as well as its effects on Hadith science. The findings suggest that the expansion of the Islamic world following the Prophet's (p.b.u.h) conquests and the dispersion of the Companions, who carried the Prophetic Tradition throughout various regions of this vast territory, were among the significant contexts for the emergence of this phenomenon. The most compelling reasons for undertaking riḥlah included Muslims' fervent efforts to thoroughly investigate the Prophetic tradition, validate their Hadith collections, and attain elevated chains of transmission. Among its notable effects were the expansion of cultural and scientific interactions between different Islamic cities, the authorship and dissemination of scholarly works, the acquisition of knowledge regarding narrators' traits, the attainment of multiple chains of transmission (ṭariqs) for a single Hadith, leading to its widespread recognition, and the emergence of relatively unique (mufrad) Hadiths.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Hadith
  • Traveler (Raḥḥālah)
  • Journey (Riḥlah)
  • Travel
  • Companions
  • Successors
  1. ابن‌ابی حاتم رازی، عبدالرحمن بن محمد. (1371ق). الجرح و التعدیل، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  2. ابن‌حجر عسقلانی، احمد بن علی. (1404ق). تهذیب التهذیب، بیروت: دار الفکر.
  3. ابن‌حنبل، احمد. (بی‌تا). المسند. بیروت: دارصادر.
  4. ابن‌سعد، محمد. (بی‌تا). الطبقات الکبری. بیروت: دارصادر.
  5. ابن‌صلاح، عثمان. (1409ق). مقدمة فی علوم الحدیث. بیروت: دار الکتب العلمیه.
  6. ابن‌عبدالبر، یوسف بن عبدالله. (1387ق). التمهید، (تحقیق مصطفی بن احمد علوی). مغرب: وزارت علوم الاوقاف الشؤون الاسلامیه.
  7. ابن‌عبدالبر، یوسف بن عبدالله. (1398ق). جامع بیان العلم و فضله. بیروت: دار الکتب العلمیه.
  8. ابن‌عساکر، علی بن حسن. (1415ق). تاریخ مدینة دمشق، (تحقیق علی شیری). بیروت: دار الفکر.
  9. ابن‌فارس، احمد. (1979م). معجم مقاییس اللغة، (تحقیق عبدالسلام محمد هارون). بی­جا: دار الفکر.
  10. ابن‌ماجه، محمد بن یزید. (بی­تا). السنن، (تحقیق محمد فؤاد عبدالباقی)، بیروت: دار الفکر.
  11. ابن‌منظور، محمد بن مکرم. (1414ق). لسان العرب. بیروت: دار صادر.
  12. ابن‌‌جوزی، علی بن محمد. (1412ق). المنتظم فی تاریخ الامم والملوک، (تحقیق محمد عبدالقادر عطا و مصطفى عبدالقادر عطا). بیروت: دار الکتب العلمیه.
  13. ابوداود سجستانی، سلیمان بن اشعث. (1410ق). السنن، (تحقیق سید محمد لحام). بیروت: دار الفکر.
  14. ابوزهو، محمد محمد. (1378ق). الحدیث و المحدثون. قاهره: دار الکتاب العربی.
  15. اعظمی، محمد مصطفی. (1410ق). منهج النقد عند المحدثین؛ نشأته وتاریخه. ریاض: مکتبة الکوثر.
  16. امیر صنعانی، محمد بن اسماعیل. (1417ق). توضیح الأفکار لمعانی تنقیح الأنظار، (تحقیق صلاح بن محمد بن عویضة) بیروت: دار الکتب العلمیه.
  17. بستانی، قاسم. (1395). تقدم تجویزی نقد سند یا متن. مطالعات فهم حدیث، 2(2)، ص125-149.DOI: 30479/mfh.2016.1130 ؛ DOR: 20.1001.1.25883895.1395.2.2.6.4
  18. بهادری، آتنا؛ مهدوی­راد، محمدعلی. (1388). جستاری در اهداف سفرهای حدیث‌پژوهی، علوم حدیث، 14(2)، ص224-244.
  19. ترمذی، محمد بن سوره. (1403ق). السنن، (تحقیق عبدالرحمن محمد عثمان). بیروت: دار الفکر.
  20. حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله. (1414ق). المستدرک علی الصحیحین، (تحقیق مصطفی عبدالقادر عطا). بیروت: دار الکتب العلمیه.
  21. حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله. (1400ق). معرفة علوم الحدیث، (تحقیق معظم حسین). بیروت: دار الآفاق الحدیث.
  22. خطیب بغدادی، احمد بن علی. (1417ق). الجامع لأخلاق الراوی وآداب سامع. بیروت: دار الکتب العلمیه.
  23. خطیب بغدادی، احمد بن علی. (1395ق). الرحلة فی طلب الحدیث. بیروت: دار الکتب العلمیه.
  24. خطیب بغدادی، احمد بن علی. (1405ق). الکفایة فی علم الروایة، (تحقیق احمد عمر هاشم). بیروت: دار الکتب العربی.
  25. خطیب بغدادی، احمد بن علی. (1405ق). تاریخ بغداد، (تحقیق مصطفی عبدالقادر عطا). بیروت: دار الکتب العلمیه.
  26. خطیب، محمد عجاج. (1989م). أصول الحدیث، علومه ومصطلحه. بیروت: دار الفکر.
  27. دارمی، عبدالله بن بهرام. (1349ق). السنن. دمشق: مطبعة الاعتدال.
  28. ذهبی، محمد بن احمد. (1419ق). تذکرة الحفاظ. بیروت: دار الکتب العلمیه.
  29. ذهبی، محمد بن احمد. (1413ق). سیر أعلام النبلاء، (تحقیق اکرم البوشی). بیروت: مؤسسة الرساله.
  30. راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (1412ق). المفردات فی غریب القرآن، (تحقیق صفوان عدنان الداودی). بیروت- دمشق: دار القلم – الدار الشامیة.
  31. رامهرمزی، حسن بن عبدالرحمن. (1404). المحدث الفاصل بین الراوی و الواعی (تحقیق محمد عجاج الخطیب). بیروت: دار الفکر.
  32. زبیدی. محمدبن محمد، (بی­تا). تاج العروس، (تحقیق گروهی از دانشمندان). بی­جا: دار الهدایه.
  33. سلفی، محمد لقمان. (1987م). اهتمام المحدثین بنقد الحدیث سنداً ومتناً ودحض مزاعم المستشرقین واتباعهم. ریاض: بی­نا.
  34. سیوطی، عبدالرحمن. (1401ق). الجامع الصغیر. بیروت: دار الفکر.
  35. سیوطی، عبدالرحمن. (بی­تا). تدریب الراوی فی شرح تقریب النواوی، (تحقیق عبدالوهاب عبداللطیف). الریاض: مکتبة الریاض الحدیثة.
  36. سیوطی، عبدالرحمن. (1387ق). حسن المحاضرة فی أخبار مصر والقاهرة، قاهره: دار إحیاء الکتب العربیه.
  37. عاملی، زین‌الدین بن علی. (شهید ثانی). (1413ق). الرعایة، (تحقیق عبدالحسین محمد علی بقّال). قم: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی.
  38. صبحی صالح، علوم الحدیث و مصطلحه. (1959م). دمشق: جامعة الدمشق.
  39. ضبّی، احمد بن یحیی. (1410ق). بغیة الملتمس فی تاریخ رجال أهل الأندلس، (تحقیق ابراهیم الأبیاری). قاهره: دار الکتاب المصری.
  40. طبرسی، فضل بن حسن. (1995م). مجمع البیان، (تحقیق گروهی از دانشمندان). بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
  41. طوسی، محمد بن حسن. (1409ق). التبیان، (تحقیق احمد حبیب قصیر عاملی). بی‌جا: سازمان تبلیغات اسلامی.
  42. طوسی، محمد بن حسن. (1417ق). الفهرست. بی­جا: مؤسسة نشر الفقاهه.
  43. عتر، نورالدین. (1985م). منهج النقد فی علوم الحدیث. دمشق: دار الفکر.
  44. فراهیدی، خلیل بن احمد. (1409ق). کتاب العین، (تحقیق مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی). قم: نشر هجرت.
  45. قاسمی، محمد بن محمد. (بی‌تا). قواعد التحدیث من فنون مصطلح الحدیث. بیروت: دار الکتب العلمیه.
  46. کلینی، محمد بن یعقوب. (1363ش). الکافی، (تحقیق علی‌اکبر غفاری). تهران: دار الکتب الاسلامیه.
  47. مجلسی، محمدباقر. (1403ق). بحار الأنوار، (تحقیق محمدباقر بهبودی و یحیی عابدی زنجانی). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  48. مدیر شانه‌چی، کاظم. (1386ش). علم الحدیث. قم: دفتر انتشارات اسلامی قم.
  49. مسلم، ابن‌حجاج نیشابوری. (بی‌تا). الصحیح. بیروت: دار الفکر.
  50. منتجب‌الدین، علی بن بابویه. (1366ش). الفهرست، (تحقیق سید جلال‌الدین محدث أرموی). قم: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی.
  51. نجاشی، احمدبن علی. (1416ق). الرجال، (تحقیق موسی شبیری). قم: مؤسسۀ نشر اسلامی.
  52. نووی، یحیی بن شریف. (بی‌تا). المجموع. بیروت: دار الفکر.
  53. یاقوت حموی، عبدالله. (بی‌تا). معجم البلدان. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.